Rozwój pamięci niemowląt i dzieci starszych
Od pierwszych miesięcy życia niemowlęcia sprawnie działa system przetwarzania utajonego tzw. pamięć wczesna (emocjonalna). Obejmuje ona informacje, które są nieświadome, ale ujawniają się w zachowaniu. Dobrym tego przykładem jest lęk dziecka przed zabawką, która wcześniej przestraszyła go głośno grającą melodią. Brak świadomości oznacza, że reakcji nie towarzyszy uczucie „przypominania”, a wszystko odbywa się na poziomie wegetatywnym, czyli za pośrednictwem autonomicznego układu nerwowego. Dalszy postęp rozwoju pamięci u dziecka związany jest ze stopniowym „dojrzewaniem” struktur mózgowych odpowiedzialnych za pamięć operacyjną i długotrwałą.
Rodzaje pamięci u dzieci
Working memory, a po polsku pamięć robocza, operacyjna jest systemem przechowującym informacje potrzebne do wykonania jakiegoś zadania. Dzięki niej niemowlęta np. dłużej skupiają wzrok w miejscu gdzie przed chwilą była zabawka lub… telefon :). Początkowo pojemność pamięci roboczej jest bardzo mała i dopiero w wieku około 8 miesięcy dziecko jest w stanie poszukiwać ukrytego przedmiotu. Przez następne miesiące, aż po lata możliwości przechowywania informacji oraz szybkość ich przetwarzania wzrastają, by w przyszłości stanowić jeden z najważniejszych mechanizmów rozwoju funkcji poznawczych.
Rodzaje pamięci u niemowląt
Pamięć długotrwała u niemowląt – składają się na nią pamięć deklaratywna i pamięć proceduralna. Ta pierwsza jest pamięcią świadomą i dodatkowo można ją podzielić na podsystemy: semantyczny i epizodyczny. Pamięć semantyczna pozwala na kojarzenie obiektów ze zdarzeniami czy tworzenie sieci połączeń pomiędzy informacjami z wyszczególnieniem ich cech charakterystycznych. Pamięć epizodyczna odpowiada za przestrzenną oraz czasową segregrację zdarzeń oraz porządkowanie ich chronologicznie. Kto oglądał bajkę „W głowię się nie mieści”, ten na pewno teraz powiedział sobie: NO PRZECIEŻ!
Pierwsze przejawy pamięci deklaratywnej obserwuje się między 8, a 18 miesiące życia dziecka. Jednym z objawów jest np. preferencja nowości przez dziecko, choćby pod postacią nowej zabawki, miejsca itp. Warto wspomnieć, że reakcje niemowlęcia na element nowości jest obecna już w 2 miesiącu życia.
Pamięć proceduralna u dzieci, to pamięć czynności i złożonych działań, które są wykonywane automatycznie, bez większego udziału świadomego myślenia czy skupienia. U niemowląt 4 miesiących zaobserwowano obecność oczekiwania wizualnego – rozpoznają sekwencję świateł tworzącą wzór oraz w kolejnych próbach oczekują jej powtarzania. Pisałem o podobnym zjawisku tutaj.
Jak długo niemowlę pamięta o zabawce?
Zespół Rovee-Collier opracował specjalną metodę ruchomej zabawki, przyczyniając się do poznania rozwoju pamięci u niemowląt. Po przeprowadzeniu serii eksperymentów okazało się, że:
- 2 miesięczne niemowlę zapomina o zabawce w ciągu 3 dni,
- 3 miesięczne niemowlę po 6-8 dniach,
- 6 miesięczne niemowlę dopiero po 14 dniach.
Podobną sekwencję badań przeprowadzono u dzieci starszych i okazało się, że 18 miesięczne dziecko może pamiętać o zabawce nawet do 12 tygodni. Pokazuje to, że trwałość pamięci wzrasta wraz z wiekiem.
Badania pamięci związanej z odtwarzeniem sekwencji kilku czynności wykazały, że roczne dzieci potrafią powtórzyć sekwencję 2 czynności oraz pamiętać ją po tygodniu. Dwu latki odtworzyły sekwencję 5 czynności i pamiętały ją przez 6 tygodni.
Bardzo ciekawa obserwacja badaczy pokazała, że dwu latki są w stanie odtwarzać werbalnie zdarzenia SPRZED ROKU, a tłumaczone jest to specyficznym systemem przechowywania informacji w pamięci. Początkowo zdarzenia skupiane są w niewerbalnej pamięci, a po tak długim czasie dopiero są przetwarzane na formę werbalną.
Źródło:
- B. Steinborn. Neurologia wieku rozwojowego. PZWL, Warszawa 2017.
- Vilayanur S. Ramachandran: Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2012. ISBN 978-83-235-0911-0.
- Andrzej Stępnik. Memy a pamięć. Czego dowiadujemy się o memach z psychologicznych badań nad pamięcią?. „Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny”. 18, 2017. ISSN 2081-397X.
- Philip Zimbardo: Psychologia i życie. Warszawa: PWN, 1999. ISBN 83-01-12881-X.
Photo by David Matos on Unsplash
