Stopa końsko-szpotawa fizjoterapia

Stopa końsko-szpotawa – leczenie, fizjoterapia

Zapraszam na przejażdzkę pośród badań naukowych opisujących metody leczenia i fizjoterapii stopy końsko-szpotawej, ich skuteczość czy przyczyny powstawania wady. Temat jest kontrowersyjny stąd uważam, że potrzebne jest zebranie informacji do kupy i przedstawie wiedzy w świetle doniesień naukowych. Wiele osób uważa, że tą wadę się operuje, inni, że należy stosować gipsy i ortezy, a inni, że wprowadzić ćwiczenia i terapię manulną prowadzoną przez fizjoterapeutów. Przekonajmy się co na to nauka.

Stopa końsko-szpotawa

Ta wada stopy charakteryzuje się czteroma elementami: nadmiernie wydrążonym łukiem przyśrodkowym stopy, przywiedzeniowym ustawieniem stopy, szpotawością pięty oraz końskim ustawieniem stopy.

Stopa końsko-szpotawa: etiologia

Występowanie stopy końsko-szpotawej u dzieci (z ang. clubfoot) szacuje się średnio na 1 do 1000 żywych urodzeń, jednak występują różnice między grupa etnicznymi [1,2]. Chińczycy mają niskie ryzyko wystąpienia wady szacowane na 0,39 do 1000 ż. u, a Hawajczycy oraz Maorysi wyższe, bo 7 do 1000 ż. u [3].

Etiologia clubfoot nie jest w pełni poznana. Autorzy opisują czynniki wpływające na powstanie patologii takie jak: ułożenie płodowe [4], palenie papierosów [5], zaburzenia tkanek miękkich, formowania kości oraz malformacje (zmiany) naczyniowe [6-8].

Genetyczne czynniki ryzyka na podstawie artykułu z 2002 roku naukowcy wskazali jako niejasne i wymagające dalszych analiz [9]. Podejrzenie skierowali jednak na możliwość występowania pojedynczej dominacji nieznanego dotąd genu.

Leczenie stopy końsko-szpotawej u dzieci

Leczenie chirurgiczne stopy końsko-szpotawej

W przeglądzie literatury z roku z 2010 roku opisano metody operacyjne sprzed kilkudziesięciu lat, których skuteczność było wysoka, lecz najczęściej obarczona występowaniem skutków ubocznych lub niekompletnego wyleczenia [10]. Podkreślono, że w ciągu ostatni 10 lat (2000-2010) chirurgiczne podejście znacznie ustąpiło miejsca mniej inwazyjnym metodom leczenia i terapii.

Metoda Ignacio Ponsietego – terapia stopy końsko-szpotawej

W latach 40. ubiegłego wieku Ignacio Ponseti rozpoczął badania nad swoją nowatorską metodą terapii stopy końsko-szpotawej u dzieci, która dziś jest jedną z bardziej popularnych metod leczenia na świecie [10]. Opiera się ona na stosowaniu serii zagipsowań/szyn, które poddają stopę hiperkorekcji. W większości przypadków stosuję się również tenotomię ścięgna Achillesa (chirurgiczne podcięcie). Następnie po kolejnych seriach stosowania szyn dziecku ubiera się specjalną ortezę/obręcz wraz z butami, których zadaniem jest odwiedzenie stawu biodrowego wraz ze stopami. Taką ortezę dziecko nosi przez większość doby, a po uzyskaniu zadowalających efektów jedynie na noc, aż do 4 roku życia. W metodzie Ponsetiego zabraniane jest włączenie fizjoterapii.

Według danych z 2004 roku dzięki tej metodzie 97% dzieci ze stopą końsko-szpotawą uniknęło ciężkich operacji chirurgicznych [11]. Na podstawie obszernej metaanalizy z roku 2017 ze znalezionych 22 badań naukowych opisujących skuteczność leczenia metodą Ponsietego 14 z nich (64%) jasno zadeklarowało sukces wyleczenia [12]. Autorzy badań na różny sposób określali ten sukces m.in.: ilość dni w gipsie/ortezie, liczba pacjentów bez poważnej operacji, brak pozostałych deformacji stopy czy zgłoszone opinie rodziców/pacjentów. Łącznie w badaniach uzyskano skuteczność wyleczenia między 68%, a 98%, lecz autorzy w różny, niejednorodny sposób określali „wyleczenie”. Nawrót wady stopy zdarza się w ok. 35% przypadków [11,13]. W wieku między 3, a 4 lata, u 30% dzieci obserwuje się nawracającą szpotawość tyłostopia oraz nadmierną supinacją przodostopia podczas chodu [13].

Fizjoterapia stopy końsko-szpotawej u dzieci

Najmniej inwazyjną metodą jest zastosowanie tzw. metody funkcjonalnej, inaczej zwanej metodą francuską – rodzaj fizjoterapii stopy końsko-szpotawej. Metoda ta została stworzona przez Masse i Benshale, a polega na codziennym stosowaniu przez wykwalifikowanego fizjoterapetuę technik manualnych (masaży, rozluźniania tkanek) już u noworodków [14,15]. Idea tej koncepcji zostało oparta o pierwotne zmiany anatomiczne tkanek miękkich w okolicy przyśrodkowej śródstopia oraz mięśniu piszczelowym tylnym z osłabieniem mięśni strzałkowych. Stosuje się zatem odpowiednie techniki rozluźniajace napięte struktury wraz ze wzmacnianiem osłabionych mięśni i zastosowaniem elastycznego oraz nieelestycznego tejpingu/plastrowania. Dzięki tej metodzie zastosowanie znalazła fizjoterapia w leczeniu stopy końsko-szpotawej u dzieci.

Najpierw zaleca się opracowanie przyśrodkowego przykurczu śródstopia, aby następnie przejść do pracy nad przywiedzeniem przodostopia. Następnie jednocześnie pracuje się nad elementem nadmiernego przywiedzenia oraz szpotawości tyłostopia wraz z jego końskim ustawieniem. Całość wspomagana jest tejpami. Autorzy podają, że codzienne masaże (w domu przez rodziców) stosuje się przez okres 2 miesięcy wraz z połączeniem 3 razy w tygodniu wizyt u fizjoterapeuty, aż do osiągnięcia 6 miesięcy życia przez niemowlę. Większość wad ulega korekcji do 3 miesiąca życia, lecz codzienne masaże wraz z tejpowaniem stosuje się, aż do rozpoczęcia samodzielnego chodu dziecka. Operacja chirurgiczna może być potrzebna w przypadkach braku sukcesu lub nawracania wady.

Skuteczność wyleczenia w ocenie dobrze/doskonale oscyluje w granicach 60-80%, a ryzyko nawrotu jest podobne jak w przypadku metody Ponsietego [14,16,17]. Jednak możliwość uzyskania korekcji jest znacznie szybsza, mniej inwazyjna oraz nie zaburza rozwoju niemowląt poprzez ograniczanie mobilności w szynach czy ortezach.

Photo by Jamie Street on Unsplash

Źródło:

  1. Dobbs MB, Gurnett CA. Update on clubfoot: etiology and treatment. Clin Orthop Relat Res 2009;467(5):1146–53.
  2. Wynne-Davies R. Genetic and environmental factors in the etiology of talipes equinovarus. Clin Orthop Relat Res 1972;84:9–13.
  3. Beals RK. Club foot in the Maori: a genetic study of 50 kindreds. N Z Med J 1978; 88(618):144–6
  4. Dunn PM. Congenital postural deformities: perinatal associations. Proc R Soc Med 1972;65(8):735–8.
  5. Honein MA, Paulozzi LJ, Moore CA. Family history, maternal smoking, and clubfoot: an indication of a gene-environment interaction. Am J Epidemiol 2000;
    152(7):658–65.
  6. Hootnick DR, Levinsohn EM, Crider RJ, et al. Congenital arterial malformations
    associated with clubfoot. A report of two cases. Clin Orthop Relat Res 1982;
    167:160–3.
  7. Levinsohn EM, Hootnick DR, Packard DS Jr. Consistent arterial abnormalities
    associated with a variety of congenital malformations of the human lower limb.
    Invest Radiol 1991;26(4):364–73.
  8. Sodre H, Bruschini S, Mestriner LA, et al. Arterial abnormalities in talipes equinovarus as assessed by angiography and the Doppler technique. J Pediatr Orthop
    1990;10(1):101–4.
  9. Dietz F. The genetics of idiopathic clubfoot. Clin Orthop Relat Res 2002;401: 39–48.
  10. Horn BD, Davidson RS. Current treatment of clubfoot in infancy and childhood. Foot Ankle Clin. 2010 Jun;15(2):235-43. doi: 10.1016/j.fcl.2010.03.003. PMID: 20534353.
  11. Morcuende JA, Dolan LA, Dietz FR, et al. Radical reduction in the rate of extensive corrective surgery for clubfoot using the Ponseti method. Pediatrics 2004; 113(2):376–80.
  12. Smythe, T., Mudariki, D., Kuper, H. et al. Assessment of success of the Ponseti method of clubfoot management in sub-Saharan Africa: a systematic review. BMC Musculoskelet Disord 18, 453 (2017). https://doi.org/10.1186/s12891-017-1814-8
  13. Cooper DM, Dietz FR. Treatment of idiopathic clubfoot. A thirty-year follow-up note. J Bone Joint Surg Am 1995;77(10):1477–89.
  14. Noonan KJ, Richards BS. Nonsurgical management of idiopathic clubfoot. J Am Acad Orthop Surg 2003;11(6):392–402.
  15. Bensahel H, Guillaume A, Czukonyi Z, et al. Results of physical therapy for idiopathic clubfoot: a long-term follow-up study. J Pediatr Orthop 1990;10(2):189–92
  16. Dimeglio A, Bonnet F, Mazeau P, et al. Orthopaedic treatment and passive motion machine: consequences for the surgical treatment of clubfoot. J Pediatr Orthop B 1996;5(3):173–80.
  17. Richards BS, Faulks S, Rathjen KE, et al. A comparison of two nonoperative
    methods of idiopathic clubfoot correction: the Ponseti method and the French
    functional (physiotherapy) method. J Bone Joint Surg Am 2008;90(11):2313–21.

.

Podobne wpisy